Ticaret kavramı, her türlü alım satım etkinliğini içeren bir alışveriş işlemidir. Ticaret yapılabilmesi için; öncelikle ürünün üretilmesi ve ekonomik bir değerinin olması gerekir. Yani ürettiğiniz ürün ya da hizmetin finansal açıdan bir değerinin olması gerekir. Ticaret kavramının çok eski zamanlara dayanan bir geçmişi vardır. Takas usulü ile gerçekleşen ticaret, paranın bulunması ile farklı bir boyut kazanmıştır. Artık satışı yapılan ürünlerin finansal değerine denk gelen para miktarı ile ticaret gerçekleşiyor.
İnsanların ihtiyaçlarına yönelik üretilen ürünler, bu amaçla üretilmenin yanı sıra aynı zamanda artık tüketicilerin beklentileri doğrultusunda da üretilmeye başlanmıştır. Günümüzde ticaretin oldukça gelişmiş bir düzeyde olduğunu söyleyebiliriz. Ticaretin gelişmesini sağlayana pek çok unsur olduğunu dile getirebiliriz. Her alanda olduğu gibi aktif rol oynayan teknolojik gelişmeler, ticaretin de bugünkü halini almasına katkıda bulunmuştur. Ulaşım ağlarının gelişmesi, daha fazla tüketiciye ulaşım sağlanması, alışveriş sürecinin sistematik bir şekilde ilerlemesi ve sayılabilecek daha pek çok sebepten dolayı bugün ticaret oldukça geniş bir alana sahiptir.
Bu sebeplerin yanı sıra ticareti yapılan sektörlerin sayısının artması da ticaretin gelişmesine sebep olan faktörler arasındadır. Özellikle e-ticaret sürecine geçilmesi de ticaretin gelişimini sağlayan en önemli gelişmelerden bir tanesidir. E-ticaret, geleneksel ticaretin takılı kaldığı sınırları şeffaflaştırarak satıcı ile alıcı arasında hız faktörünün aktif rol oynağı bir köprü haline gelmiştir. Bugün çoğu vatandaşımız alışveriş yaparken akıllı cihazlarını kullanarak internet üzerinden alışveriş ihtiyacını karşılıyor. E-ticaretin internet kullanıcıları tarafından tercih edilmesinin farklı sebepleri vardır. Hız faktörü bu sebeplerin en başında gelir.
Farklı bir ticaret modeli olan serbest ticaret, ticaret türleri arasındaki yerini alıyor. Peki serbest ticaret nedir? Serbest bölgelerin sağladığı ne gibi avantajlar vardır? Ülkemizde serbest bölgeye sahip iller hangileridir? Serbest ticaret yapabilmek için serbest bölge başvurusu nasıl yapılır? Bu ve benzeri sorular, serbest ticaretle ilgili merak edilen sorulardan sadece bir kaçıdır?
Serbest Ticaret Nedir?
Ticaret modellerinden biri olan ve önem değeri oldukça yüksek olan kavramlardan biri serbest ticarettir. Serbest ticaret, temel olarak ithalat ve ihracat çalışmalarının devlet kontrolüne takılmadan gerçekleşmesini içeren bir politikadır. Ekonomik bir politika olarak ifade edebileceğiniz serbest ticaret, alım ve satım işlemleri yapılırken devletten bağımsız bir şekilde gerçekleştirilir. Mal ve hizmetlerin alım – satımı yapılırken, ticarette geçerli olan vergi ve fiyatlandırma gibi devlet politikaları serbest ticaret içerisinde yer almaz.
Serbest ticaret içerisinde yer verebileceğimiz iki ticaret faaliyeti bulunur. Bunlar, ithalat ve ihracattır. Serbest ticaret kavramını daha iyi anlayabilmemiz açısından bu iki ticaret faaliyetinin ne olduğunu bilmemiz oldukça önemlidir. Çünkü serbest ticaret faaliyetlerini gerçekleştiriyor olmanız için ya ithalat – ihracat çalışmalarını gerçekleştiriyor olmanız gerekir.
- İthalat; dış ülkeden alınan her türlü ürün ve hizmetin ticaretine denir. İthalat kavramı aynı zamanda dışalım olarak ifade edebiliriz. Ülkemiz dışında üretimi yapılan ürün ve hizmetlerin ticareti yapılarak ülkemize getirilmesidir. Tabi bu ülkemizde özel bir durum değildir. İthalat kavramının evrensel bir anlamı vardır. İthalat, devlet, tüzel – özel kişiler ya da kamu kuruluşları tarafından yapılabilir. Diğer ülkelerle gerçekleştirdiğimiz dış ticaret dengesinin sağlanması açısından önemli bir ticari faaliyettir.
- İhracat ise; Herhangi bir ülkede üretimi gerçekleştirilen ürün ya da hizmetlerin diğer ülkelere satılmasını içeren ticari faaliyetlere denir. Satılan ürün ya da hizmet dövize dönüştürülerek satışı gerçekleşir. Ülkenin dış ticaretini oluşturan ticari faaliyetlerden bir diğeridir.
Serbest bölge dışında kalan ithalat ve ihracat süreçleri devlet kontrolünde gerçekleştirilirken, serbest bölgede yapılan ticari kuruluşlar bu kontrol işlemine takılmadan ülkeler arası alım ve satım işlemini gerçekleştirebilirler. Serbest ticaret, uluslararası ticaret akışını sağlar. Serbest ticaretin sürecinin parçalarından bir tanesi de serbest bölgedir. Gelin birlikte serbest bölge nedir, birlikte öğrenelim.
Serbest Bölge Nedir?
T.C Ticaret Bakanlığı tanımlamasına göre serbest bölge, sanayi ve ticaret faaliyetlerin gerçekleştirilmesi için, ülkenin diğer kısımlarından ayrılan bölgeye verilen isimdir. Bu ticari çalışmaklar sürdürülürken hukuki ya da idari düzenlemeler kısmen uygulanır ya da uygulanmaz. Serbest bölge sınırları içerisinde ticari faaliyetlerinizi sürdürürken devlet müdahalesine ya da kontrolüne takılmadan alım ve satım yapabilirsiniz.
Serbest bölgenin kuruluşu altında yatan amaçlar bulunur. Bu amaçları şu şekilde sıralayabiliriz;
- İhracata yönelik teşvik
- Yabancı yatırımlara ağırlık vermek
- Uluslararası ticaret ağını geliştirmek
Ülkemizde bulunan serbest bölgelerin kuruluşunda yatan en temel sebep, ihracata teşvik etmektir. Uluslararası pazarlamada ihracat yapmak, dış ticaretteki etkinliğimizi artırmanıza yardımcı olur. Ayrıca döviz kuru üzerinden satış sağlandığı için kazancınızı da yüksel olur. Ayrıca dış ticarete ağırlık vererek, sermaye ve teknoloji konuları ile ilgili olarak ülkeye olan girişlerin hızlanmasına da kolaylık sağlar. Serbest bölgede devlet kontrolünün olmaması ya da sınırlı olması işletmelerin ihracat yapmasına yönlendirici bir etkendir. Bunun yanı sıra serbest ticaret faaliyetlerinin yapılması, uluslararası ticaret ağının gelişmesine büyük katkı sağlayacak bir faktör olarak kabul edebiliriz.
Sınırlamanın olmaması, ihtiyaç duyulan ham maddenin istenildiği kadar temin edilmesine de imkân tanır. Böylece zaman kaybı yaşanmadan talep edilen ham madde tedariki sağlanmış olur. Ayrıca üretilen malların ihracatı yapılırken avantajlı olarak, düşük maliyetle satılması gerçekleşir.
Serbest Ticaret Bölgeleri Hangi İllerde Bulunur?
Türkiye’nin jeopolitik konumundan dolayı, transit ülke olarak kullanılması da, ülkemizdeki serbest bölgelerin değer kazanmasına sebep olmuştur. Diğer ülkelerden gelen ürünler, ülkemiz üzerinden diğer ülkelere satılır. Bu durum ayrıca istihdam açısından yeni iş imkanlarının olmasına fayda sağlar. Ülkemizde serbest bölge bulunan iller, Mersin serbest bölgesi (1985), Antalya serbest bölgesi (1985), Ege serbest bölgesi (1987), İstanbul AHL. serbest bölgesi (1990), Trabzon serbest bölgesi (1990), İstanbul Trakya serbest bölgesi (1990)’dir. Bu illerin yanı sıra Adana Yumurtalık (1992), İstanbul Endüstri ve Ticaret (1992), Samsun (1995), Avrupa (1996), Rize (1997), Kayseri (1997), İzmir (1997), Gaziantep (1998), Tübitak – Mam (1999), Denizli (2000), Bursa (2000) ve Kocaeli (2000) serbest bölgesi bulunur.
Serbest Ticaretin Faydaları Nelerdir?
Ticari faaliyetlerin gerçekleştirildiği serbest bölgelerde, serbest ticaret yapılmasının işletmelere, kurumlara ya da tüzel kişilere sağladığı faydalar bulunuyor. Özellikle ihracat faaliyetlerinin yaygınlaştırılması adına teşvik içeren bir çalışma olduğu için, kullanıcılarına sunduğu faydalar büyük ölçekte ikna edicidir. Serbest ticaretin sağladığı faydaları şu şekilde ifade edebiliriz;
- Vergi Avantajı
- Uzun Vadeli Planlama
- Kar Transferi
- Kolay Ticaret
- Gümrük Vergisi Muafiyeti
- Serbest Dolaşım Temini
- Eşitlik
- Sınırsız Zaman
- Serbest Ticari Faaliyet Olanağı
- Gerçekçi Enflasyon
- Pazarlara Sınırsız Erişim
- Azaltılmış Bürokratik Prosedür
- Serbest Bölgelerin Konum Avantajı
- Uygun Ticari ve Sanayi Faaliyetleri
- Kolay Tedarik
Serbest ticaretin bu denli fayda sağlaması, serbest bölgelere olan talebin artasına yol açmış olabilir. Serbest bölgelerin ülkemizde dağılımına baktığımızda, ticari olan kilit bölgelerde yer aldığını fark edebiliriz. Dış ticaret ağının kolayca kurulabileceği kısımlarda bulunan serbest bölgeler, dış ticaret hükümlerinden muaf olduğu için, yüksek kazanç elde edilmesine yardımcı olabilir. Vergi muafiyetinin olması serbest ticaretin kullanıcılarına sunduğu bir diğer avantajlı durumdur. Serbest bölgede ticari faaliyet gösteren kişi ya da işletmeler, Gelir ya da Kurumlar vergisinden muaf tutulur. Ayrıca serbest bölgeler Gümrük Vergisi kanundan ayrı tutulur. Ürün ya da hizmet ulaşımı durumunda gümrük vergisi alınmaz.
Serbest Ticaret Anlaşması Politikası Uygulanan Ülkeler
Ülkelerin kendi arasında serbest ticaret ağını kurabilmesi için serbest ticaret anlaşması yapması gerekir. Bu sayede anlaşan ülkeler karşılıklı olarak vergilendirme işlemlerinden muaf bir şekilde ticaretlerini gerçekleştirebilirler. Anlaşma sağlayan ülkeler arasında ithalat ve ihracat işlemleri hızlı bir şekilde gerçekleştirilir. Bu serbest ticaret anlaşmasının taraflara sunduğu en büyük avantajlardandır. Talep edilen ürün ya da hizmetin kısa süre içerisinde temin edilmesi, aynı zamanda ülke vatandaşlarının taleplerinin kısa süre içerisinde giderilmesine yardımcı olur.
Ülkeler arasında ürün ya da hizmet kotasının olmamasından dolayı, iki devlet arasında sınırsız ticaret süreci gerçekleşebilir. Ülkemizin serbest ticaret anlaşması yaptığı ülkeleri 4 grupta inceleyebiliriz. Bu gruplar; yürürlükte olanlar, müzakereleri tamamlananlar, müzakereleri devam edenler ve girişimde bulunanlar olarak söylenebilir.
- Yürürlükte olan ülkeler; EFTA, İsrail, Makedonya, Bosna Hersek, Tunus, Filistin, Fas, Mısır, Arnavutluk, Gürcistan, Birleşik Krallık, Sırbistan, Karadağ, Şili, Morityus, G. Kore, Malezya, Moldova, Faroe A., Singapur, Kosova ve Venezuela’dır.
- Müzakereleri tamamlanan ülkeler, Lübnan, Katar ve Sudan’dır.
- Müzakereleri devam eden aktif müzakereli ülkeler, Japonya, Tayland, Endonezya ve Ukrayna’dır.
- Devam eden diğer müzakereli ülkeler, Peru, Kolombiya, Kamerun, Mercosur, Kongo D. C., Körfez İşbirliği Konseyi, Pakistan, Ekvator, Meksika, Seyşeller, Cibuti ve Çad’dır.
- Girişimde bulunulan ülkeler, Vietnam, Hindistan, Orta Amerika Ülkeleri, ABD, Kanada, Cezayir, Güney Afrika Cumhuriyeti, Afrika Karayip Pasifik Ülkeleri ve Libya’dır.
