E-ticaret, satıcı ile alıcı arasındaki alışveriş ağının hızlanmasına büyük katkı sağlayan dijital bir platformdur. Ürünlerin çeşitliliğinin zenginleşmesi ve tüketicilerin ürünlere gösterdiği ilgi ticaretin etki alanının gelişmesine yol açmıştır. İyi hizmet veren işletmeler, müşteri kitlesini geliştirerek ticaret dünyasında aktif rol oynamaya devam eder. Ancak üretim ve tüketim fazlalığından yararlanmak isteyen fırsatçılar, ayıplı mal olarak nitelenen mallar üzerinden kazanç sağlamaya çalışır. Ayıplı mal nedir, bir malın ayıplı olabilmesi için hangi niteliklere sahip olması gerekir?
Ticarette ve e-ticarette bu gibi fırsat arayanların amacına ulaşamaması için tüketici haklarını gözeten kanunun varlığı, oluşabilecek mağduriyetlerin ortadan kalmasına da yardımcı olur. Özellikle e-ticarette alışveriş süreci riskleri de beraberinde getirir. Eksik ürün, hatalı ürün ya da hiç ürün gönderilmemesi gibi durumlar, alıcıların karşılaştığı mağduriyetler arasında yerini alıyor. Tüketicilerin mağdur olmaması ve alıcıların da tüketiciler tarafından mağdur edilmemesi adına Türk Ticaret Kanunu kapsamında sınırlar belirlenmiş ve her iki tarafında hakları koruma altına alınmıştır.
Ayıplı mal olarak ifade edilen ayıplı malın satılması, tüketicinin mağdur olmasına yol açtığı için tüketicinin hakkının ihlal edildiği anlamına gelir. Tüketicinin talep ettiği ürüne erişimini engellemek, aynı zamanda maddi olarak zarara uğraması hak ihlalidir. Konunun daha net anlaşılması adına ayıplı mal nedir, bu soruya cevap vererek konuya başlayalım.
Ayıplı Mal Nedir?
2013 yılı resmî gazetede yayınlanan “Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun” kapsamında ayıplı malın hukuksal anlamda tanımı yapılmıştır. 6502 sayılı kanunun çıkarılmasının temel amacı, tüketicinin çıkarlarını korumak ve çevresi tarafından oluşabilecek tehlikelere karşı koruma sağlamaktır. Sözü edilen çıkarlar, sağlık, güvenlik ve ekonomi alanında olabilir.
Ayıplı mal ise, teknik olarak tüketicinin çıkarlarını tehdit eden bir durumdur. Satıcı tarafından belirtilen niteliklere sahip olmayan gösterilen model ürünle aynı olmayan ürün, ayıplı mal olarak ifade edilir. Satıcı tarafından tüketiciye sunulan ürün, tanıtımı yapılan yerlerden farklı bir şekilde olamaz. Peki bu ne demek oluyor? Ürün ambalajı hazırlanırken ürün temel alınarak hazırlanır. Aynı şekilde reklam çalışması, kullanım kılavuzu, web sitesi gibi alanlarda ürün ne ise o yansıtılır. Tüketiciye teslim edilen ürün, bu alanlarda bahsedilen özelliklerden bir ya da daha fazla taşımaması durumunda ayıplı mal olarak nitelenir.
Teknik özelliklerin yanı sıra montajlı ürünlerde de ayıplı mal ibaresi kullanılabilir. Ancak burada dikkat edilmesi gereken nokta, montaj talimatının yanlış olmasından kaynaklıdır. Sizin yapacağınız yanlış montaj, ayıplı mal olarak ifade edilmez. Ayıplı malın sorumluluğu, satıcıya aittir. Satış sözleşmelerinde ayıplı malın sorumlusu olarak satıcı belirtilir. Özellikle e-ticaret yapan işletmelerin, siparişe uygun ürünü göndermeye dikkat etmesi gerekir. Satın alma işlemi fiziksel olarak gerçekleşmediği için yanlış gönderilen ürün satıcının sorumluluğundadır.
Satıcının ayıplı maldan sorumlu olmamasının bir yolu vardır. Ürün için belirtilen niteliklerin kendisinden kaynaklanmadığının ispatını yapması gerekir. Yapılan açıklamadan haberdar olmadığını ve olamayacağını ispatlayan satıcı, ayıplı malın sorumlusu olarak hedef gösterilemez. Ayıplı olarak nitelenen mal, teslim tarihinden itibaren 6 ay içerisinde fark edilirse teslim sürecinde de var olduğu kabul edilir. Burada satıcı malın ayıplı olmadığını ispat etmek zorundadır. Eğer ki ürün, tüketicinin ifade ettiği ayıpları barındırmıyor ise satıcı ürünün ayıplı olup olmadığını ispatlamak zorunda değildir.
Ayıplı Malın Özellikleri Nelerdir?
Bir malın ayıplı olması için barındırması gereken bazı nitelikler söz konusudur. Hangi ürünlere ayıplı mal diyebiliriz? Ayıplı mal olarak nitelenen ürünün şu özellikleri taşıması gerekir. Öncelikle ürünü tanıtım için oluşturulan araçlarda (ambalaj, etiket v.s) bulunan yazılı özellikleri ürün karşılamıyorsa, ayıplı olarak ifade ederiz.
Ayıplı malın bir diğer özelliği ise müşterinin beklenti durumunu karşılamıyorsa ayıplıdır. Ürünü satın alan müşteri, ihtiyacı doğrultusunda alışveriş yapıyor. Satın aldığı ürün, belirtildiği halde beklentisini karşılamıyorsa ayıplıdır. Ayıplı mallar, tüketiciyi mağduriyete uğratır. Tüketici hem verdiği paranın karşılığını alamaz hem de ürünü de istediği işlevde kullanamaz.
Ticari amaçla üretin malların temel amacı, alıcı kitlesine fayda sağlamaktır. Fayda sağlamayan ürünler, işlevlerini tam olarak yerine getiremezler. Ayıplı malların da tam olarak yaptığı budur. Alıcısına fayda sağlamaz. Tüketicinin ürünü kullanım hakkını ihlal eder.
Satış sözleşmesi, alıcı ile satıcı arasında gerçekleşen hem alıcının hem de satıcının hakkını güvence altına alan bir sözleşme türüdür. Satış sözleşmesine göre, satıcı satın alınan ürünü alıcıya teslim etmekle yükümlüdür. Alıcı ise aldığı ürüne bir bedel ödemeyi kabul eder. Ayıplı mal, satış sözleşmesine uygun değildir. Çünkü müşterinin satın aldığı ürün, beklentiyi karşılama noktasında yetersiz kalır.
Ayıplı mallar aslında kusurlu mallardır. Çünkü üretilme amacına uygun olarak üretilmemiştir. Teknik açıdan kusurları bulunur. Müşterinin tam olarak kullanmasına müsaade etmezler.
Ayıplı Mal Karşısında Tüketici Seçimlik Hakları Nelerdir?
Hem ticarette hem de e-ticarette ayıplı malın sorumluluğu ve ispatı satıcıya aittir. Ayıplı mal teslim edilen müşteri bu durumda bazı seçim avantajlarına sahiptir. Ayıplı malın belirlenmesi durumunda aşağıda bahsedeceğimiz seçeneklerden birinin seçerek mağduriyetini giderebilir.
- Ayıplı malın özellikleri kısmında, ayıplı malın satış sözleşmesine uygun olmadığını söylemiştik. Eğer satın alınan ürün ayıplı ise, müşteri ürünü geri verebilir. Satış sözleşmesinden dönebilir. Ayrıca ürüne ödediği bedel de satıcı tarafından iade edilir.
- Diğer bir seçim seçeneği olarak bedelde indirim talep edebilir. Ayıp durumunun derecesine göre ürün bedelinde indirim isteğinde bulunabilir.
- Tüketicinin seçim alternatifleri arasında ücretsiz onarım talebi de yer alır. Kusurlu olarak gönderilen ürünün onarılması mümkünse, müşteri bu seçeneği de tercih edebilir. Ancak onarım masrafının çok olmaması gerekir. Onarım masrafı satıcıya aittir.
- Son bir seçenek olarak misli ile değiştirmeyi söyleyebiliriz. Eğer satıcının stokunda aynı ürün mevcutsa, müşteri misli ile değişimini isteyebilir.
Ayıplı Mal Ne Zaman Bildirilir?
Müşterinin tüketici seçimlik haklarından yararlanabilmesi için öncelikle ayıplı malın bildirim süresine dikkat etmesi gerekir. Ancak bu şekilde satıcı ayıplı maldan sorumlu olur. Oluşturduğu mağduriyeti telafi etmek zorunda kalır. Ayıplı malı müşteriye bildirirken yazılı ya da sözlü olabilecek iletim kanallarını kullanabilirsiniz. Hazırlayacağınız bildirim belli bir sınırlamaya tabii değildir. Bu nedenle maldaki ayıbı istediğiniz gibi dile getirebilirsiniz.
Kesin olarak ifade edebileceğimiz bir bildirim süreci yoktur. Ancak satıcıya ayıp durumunu bildirirken, siz fark ettikten sonra uygun bir süre içerisinde satıcıya da bildirmeniz gerekir. Ayıplı malı bildirme süreci, teslim tarihinden itibaren 2 yıl kadar devam eder. 2 yıldan sonra zamanaşımına uğrar. Ancak bu durum ayıplı malın türüne göre değişkenlik gösterebilir. Hile ile ayıbı gizlenen ürünler, zamanaşımına tabii değildir.
Ayıplı mal ile ilgili bir kavram olan gizli ayıplı mal nedir, kısaca bu kavramdan da bahsedelim. Gizli ayıplı mal, adından da anlaşılacağı gibi teslim esnasında fark edilmeyen ürünü kullanıma başladıktan sonra kusurun ortaya çıktığı mallardır. Üründe mevcut olan hasar ya da kusur, kullanımdan kaynaklı değil, üretimden kaynaklıdır.
Ayıplı hizmet, tüketiciye sunulan hizmetin satış sözleşmesinde belirtilen niteliklere sahip olmamasıdır. Ayrıca yine satış sözleşmesinde yazan tarihte başlamayan hizmet, yine ayıplı hizmet olarak nitelendirilebilir.
